|
UCHUMI WA TEGEMEZI: NI SAWA
NA KUJARIBU KUVUKA BAHARI
KWA MTUMBWI ULIOTOBOKA.
Na: Atley Kuni – Mwanza.
Je,
umewahi kusikia, au kushuhudia urafiki wa kweli kati ya paka na panya; au
kati ya simba na mbwa mwitu na mwanakondoo? Kama umeshuhudia utakuwa mtu wa
pekee, kwasababu hilo si jambo la kawaida.
Tunasoma katika vitabu vya
dini kwamba litaweza kutokea tu baada ya siku ya kiama, ambapo Dunia ya sasa
itaharibiwa na ndipo simba na mbwa mwitu watacheza na mwanakondoo, na mtoto
mdogo ataweza kuchezea tundu la nyoka bila hofu ya kudhurika.
Kwa
maneno mengine ni kwamba, kwa enzi zetu, kama kutatokea urafiki wa aina
yoyote baina ya wanyama hawa hasidi, basi jua wazi kuwa huo si urafiki wa
kweli; bali ni urafiki wa kuwindana kwa mbinu, ili mnyonge kati yao aweze
kuliwa. Hata mamba hulia machozi anapotaka kumla binadamu kana kwamba
anamhurumia.
Hivyo
ndivyo tulivyo uhusiano katika ubia wa maendeleo kati ya nchi tajiri na nchi
zetu masikini, ambapo kwa mtazamo wa juu juu tu utafikiri ni ubia wa kweli,
wakati sivyo.
Sii ubia
wa kweli kwasababu tangu kale, dhana inayotawala katika nchi tajiri ni kwamba
umaskini wa nchi za dunia ya tatu ni matashi na sharti kuu kwa maendeleo ya
nchi tajiri. Iweje leo nchi hizi ziruhusu kwa hiari nchi maskini
ziendelee?
Urafiki
wa ki “paka na panya” kati yetu na nchi tajiri unatokana na umaskini wetu
katikati ya utajiri wa rasilimali tusizozitumia, na ambazo zinanyemelewa na
nchi hizo, pamoja na jasho letu kwa maana ya nguvu kazi.
Kama
mamba hawa wala watu hakuna njia nyingine ya kuupata utajiri huo isipokuwa
kwa njia ya kujipendekeza ili waweze kukata hatamu za udhibiti wa mali hizo,
wazipore kwa ahadi ya misaada yenye masharti magumu yanayotupokonya uhuru
wetu katika nyanja zote muhimu za maisha.
Hatujasahau
jinsi watemi wa zamani walivyodanganywa wakauza nchi kwa kupewa zawadi
ndogondogo kama vile shanga, vioo, bunduki na hata pombe wakasaini mikataba
iliyowapokonya haki ya nchi na haki ya utawala. Shanga na pombe ya leo
ni misaada ya fedha kwa njia ya ufadhili ili “kuinua” uchumi au “kupiga vita”
umaskini.
Zawadi ya
fedha (misaada) tunayoahidiwa kupewa au kupokea siku hizi inaambatana na
masharti mageni kwetu, ambayo ni pamoja na kubinafsisha sekta ya Umma,
kupunguza thamani ya fedha, kupunguza matumizi ya serikali kwa kuondoa ruzuku
kwa bidhaa muhimu na huduma za kijamii kama vile tiba, elimu n.k.
Kuhusu
soko huria na kufungua milango kwa wawekezaji kuvushwa nje ya nchi; kudumisha
utawala bora kwa vigezo vya nchi za Magharibi kama njia ya kujenga, kutetea na
kulinda demokrasia na Uhuru wa mtu binafsi nchini.
Tunafananishwa
na mitumbwi iliyokwama mchangani baada ya bahari kupwa, na kwamba misaada
tunayopewa na kupokea ni sawa na kujaa kwa bahari na kuifanya mitumbwi yote
iliyokwama ielee. Kwa lugha yao ni kuwa, “arising tide floats all
boats”
Lakini
ukweli unabakia palepale, kwamba kwa mitumbwi yenye matundu, au kwa watu
masikini wasio na uwezo wa kununua mitumbwi, kujaa kwa bahari kunaashiria
kifo cha majini bahari itakapojaa. Na anayetuzamisha ni yuleyule
tunayemwomba ushauri, msaada na mikopo, kwasababu hatapenda nasi tuvume
baharini kama avumavyo yeye.
Tujiulize,
chini ya sera hizi, tumepata nini tangu tuzipokee miaka ya 1990? Tumejifunza
nini?
Hatujaona
bahari kujaa wala mitumbwi yetu kuelea; badala yake tunanyang’anywa makasia
na mitumbwi yetu kupondwa pondwa na sisi kuvunjwa miguu ili punde bahari
itakapojaa tushindwe kuelea wala kuogolea kujinusuru, tumezwe na maji na
kufa.
 |
| HAYA NDIO MAZAO YAPATIKANAYO KATIKA SHAMBA HILI. |
Angalia
jinsi tunavyopondwa pondwa kwa ulaghai mkubwa; chini ya sera hizi, kati ya
mwaka 1981 idadi ya nchi masikini sana duniani (LDSs) imeongezeka kutoka 21
hadi 38 barani Afrika badala ya kupungua; idadi ya watu wasiojua kusoma na
kuandika imeongezeka kutoka watu 124 mwaka 1961 hadi milioni 168 barani
Afrika, katika zama hizi za “sayansi na teknolojia”, huku tukijidanganya juu
ya kukua kwa uchumi (kama uchumi umekuwa kwanini basi vitu kama kupunguza
wafanyakazi?)
Afrika inazidi kupinda mgongo kwa
mzigo wa deni la nje (linalotokana na misaada ya kukomoa) ambalo limeongezeka
kutoka dola billioni 48.9 za Marekani 1978 kufikia dola 230 mwaka 1988, dola
bilioni 265 mwaka 1999 na dola bilioni 366 mwaka 2002.
Kwa
Tanzania pekee, deni hilo limeongezeka kutoka dola 1,500 miaka ya 1970 hadi
bilioni 8 mwaka 2002, mbali na riba inayoambatana na deni hilo .
Sii hivyo
tu, ufa kati ya maskini na matajiri nchini umepanuka kwa asilimia 40 na
kujenga matabaka katika jamii ya “walio nachi, na wasio nacho” (kuna watu
nchini hii wanaishi kama vile wapo ahera na wengine hawana uhakika wa mlo wa
siku moja)
Vivyo
hivyo, idadi ya maskini barani Afrika inaongezeka kwa kasi ya kutisha, kutoka
watu milioni 271.2 mwaka 1987 hadi watu milioni 306.6 mwaka 1997.
Katika
hali kama hii, kuna nini cha kushangilia? Kwanini tumekubali kutendewa hivyo?
Njia moja
ya kumteka na kumdhibiti mtu mstaarabu (asiyependa vurugu kama sisi) ili
akutii na kukusujudu ni kumpa mkopo ambao una hakika hataweza kuurejesha mara
moja ili aendelee kuwa mdeni wako.
Kwa njia
hii utakuwa umefanikiwa kumfanya mtumwa na kuweza kumdhibiti kiasi cha
kumfunga kamba kama mfugaji amfungavyo kamba mbuzi shingoni kumpeleka mnadani
kuuzwa.
Vivyo
hivyo, nchi tajiri, kwa kutumia mashirika ya Kimataifa kama vile Benki ya
Dunia (WB) na Shirika la Fedha la Kimataifa (IMF) zimebuni mtindo wa kuziteka
nchi maskini uitwao “mtego wa Deni” na kuzamisha makucha yake kwa
kuzilazimisha kupokea masharti magumu yanayoambatana na mikopo hiyo.
Maelezo
kuhusu jinsi utumwa huo mpya unavyoendeshwa yanatolewa na mwandishi Chery
Payer, katika kitabu chake kiitwacho “Mtego wa Deni” kwa kusema:-
“Mfumo
huu unaweza kufananishwa na utumwa kwa ngazi ya mtu binafsi. Katika
mfumo huu wa Utumwa wa Deni, Mtumishi (Nchi/ mateka) hawezi daima kuruhusiwa
kutumia Uhuru wake kujinasua kutoka utumwani, kwasababu mwajiri huyo
huendelea kumkopesha mahitaji yote (ili kumpumbaza na kumdumaza asifikiri
wala kujipeleleza), na mara nyingi kwa riba kubwa, juu ya mshahara wake ndogo
(pato dogo la nchi) usiokidhi mahitaji yake ya maisha”.
 |
| MCHE MMOJA WA PILIPILI HOHO HUZALISHA KILO GRAM NANE NA HUDUMU KWA MWAKA MMOJA. |
|
“Lengo la
mwajiri huyo si kukusanya au kulipwa deni lote mara moja, wala si kuruhusu
mtumishi huyo afe kwa njaa (kwani atapata wapi mwingine wa kumkamua?) bali ni
kumfanya aendelee kuwa kibarua mdaiwa wa kudumu aliyekata tamaa ya kuwa huru
siku moja kutokanana na uzito wa deni asiloweza kulipa na mshahara mdogo
usiokidhi maisha, licha ya kupinda mgongo kuzalisha kile kikubwa asichokula
na kula kike kidogo asichozalisha.”
Mtindo
huu ndio unaotumika katika ngazi ya kimataifa ambapo nchi huru masikini
zinashindwa kulipa madeni yake ya nje kutokana na bei ndogo ya bidhaa zake
katika soko la nje na kuzifanya watumwa wa wakopeshaji.
Hii ni
kwasababu nchi zinazotoa misaada ndizo hizo hizo zinazopanga bei za mazao
yetu katika soko la dunia zipendavyo. Na kwa hila za kuendeleza utumwa
wetu, bei hizo zinakuwa ndogo makusudi tusiweze kulipa mikopo
tunayopewa. Tutaendelea kukumbatia nchi zetu zitabaki maskini daima,
huku wakulima wetu wakiendelea kupinda migongo mashambani kukidhi matakwa ya
WB na IMF badala ya kukidhi mahitaji yao na ya uchumi wa nchi.
Ni
kujidanganya, na ni umbumbumbu, kudhani kwamba tunapendekeza kwa taasisi za
fedha za kimataifa kutokana na taasisi hizo kutoa machozi ya mambo
tukiangalia.
Ni vipi
tumeingia katika mtego huo? Nitaelezea kwa Ufupi:-
“Mtego
huo unawekwa pale amfungavyo kamba mbuzi tunaposhauriwa kununua kwa fedha za
kigeni bidhaa mbalimbali kutoka nje ya nchi kama vile, teknolojia,
vipuri vya viwandani na kilimo; vifaa vya kuunganisha vitu vilivyotayari na
visivyo tayari, mipango, wataalam, washauri, mafundi na wengineo, kana kwamba
nchi haina wasomi katika nyanja hizo.
 |
| NGONGOSEKO KATIKA UTUNZAJI WA MAZINGIRA HAWAPO NYUMA HII NI SEHEMU YA MANDHARI SAFI SHAMBANI. |
|
Vyote
hivyo lazima vinunuliwe katika soko la dunia kwa fedha za kigeni.
Biashara ya kubadilishana badhaa kupigwa marufuku wa madai ya mtindo huo
kupitwa na wakati.
Kwa jinsi
mfumo wa soko la dunia ulivyo, na kutokana na bei ndogo ya mazao yetu
tunayopewa kwa hila katika soko hilo, ni wazi kwamba nchi zetu zitaendelea
kuwa na migogoro ya upungufu wa fedha za kigeni na hivyo madeni hayatalipika,
huku riba yake ikiongezeka.
Baba wa
Taifa, Mwalimu Julius Nyerere na Rais wa Zamani wa Zambia , Keneth Kaunda,
waliwahi kuzishauri nchi masikini zikatae kulipa madeni hayo ya uonevu,
ambapo wadai walitikisika kwa kiwango Fulani. Leo kinyume chake
tunasema kulipa madeni (hayo) ni uungwana huku tukifa na tai shingoni.
Hivyo ni nidhamu ya woga; na kama alivyosema Julius Kaisari (Ceasar), waoga
hufa kabla ya kifo chao. Tumepoteza nguvu ya kudai haki zetu
kutambuliwa, tutakufa kabla ya vifo vyetu. Na pale rushwa inapokithiri
(na hata bila rushwa), ndivyo tatizo linavyozidi kukua.
Hapo,
tunalazimika kukopa zaidi bila kupenda kwa masharti magumu zaidi
yanayokaribia kuuza uhuru wa nchi. Mradi wa Umeme IPTL – TANESCO ni
mfano mmoja kati ya sakata nyingi zenye utata nchini.
Lakini
potelea mbali; unamwendea mkopeshaji wako ambaye ndiye pia mshauri wako juu
ya kufufua uchumi wa nchi.
Anachekelea
na kukupatia fedha na vifaa, lakini kwa sharti kwamba utalipa mkopo huo
kutokana na kilimo (kwasababu huna viwanda) kwenye ardhi ambayo bado unaiita
ni ya mababu zako.
Unapokubali
kuchukua mkopo huo; tayari umekuwa mtumwa kwenye ardhi yako mwenyewe.
Na kwa kuwa deni ni kubwa, lisilolipika na gharama za kulihudumia, masharti
yake na bei kubwa ya bidhaa unazoagiza na kulazimishwa kulipa, kamwe huwezi
kulipa deni hilo katika uhai wako.
Tumefikia
njia panda kutokana na mkanganyiko huu. Tufanye nini? Baadhi ya
wasomi wanaona pengine njia pekee ya kujinasua ni kufuata mfumo wa uchumi
mchanganyiko wenye udhibiti makini. Hata hivyo, tatizo la mfumo huu ni
kwamba, si rahisi kudhibiti uchumi kama huo ndani ya sekta ya uchumi
inayotawaliwa na wawekezaji kutoka nje wenye nguvu, kwani sera za soko huria
zinawapa uhuru wa kupuuza udhibiti huo bila kudhurika, na wakati mwingine
wako radhi kukataa kudhibitiwa na Serikali iliyotia sahihi bila kudadisi
mikataba ya kimataifa kuhalalisha uendeshaji wa shughuli zao nchini.
Mtazamo
mwingine ni ule wa kupunguza nguvu ya wawekezaji kutoka nje kwa kuwalazimisha
waingie ubia na wazawa, na pengine serikali yenyewe.
Licha ya
mfumo huu kuwa mzuri, hauwezi kutekelezwa, kwanza ni kwasababu serikali
imepiga marufuku dhana ya uzawa; pili, masharti ya soko huria na ya
wawekezaji yanaitaka serikali kujiondoa katika shughuli za biashara.
Hata kama
kusingekuwa na vizingiti kama hivi, ugumu unakuja kwamba si rahisi kuelewa ni
nani atamdhibiti mwingine katika ubia wenye pande mbili zisizo na nguvu sawa
– yaani kati ya serikali au wazawa dhaifu na wawekezaji wenye Nguvu.
Kama ilivyotokea katika nchi za Magharibi huko nyuma, na kama asemavyo mchumi
mashuhuri Keneth John Galbraith katika kitabu chake, “The Industrial State ”
ni kuwa “…katika dunia ya sasa nguvu, kauli na udhibiti wa biashara na
viwanda umehama kutoka kwa washika dau kwenda kwa mameneja wa vyombo vya
fedha ambavyo mameneja hao wanapaswa kuvifurahisha”
Hapa
kwetu, mifano hai ni pamoja na menejimenti za Mgodi wa Almasi Mwadui na
Shirika la Umeme nchini TANESCO ambapo Serikali, licha ya kuwa na hisa, haina
sauti; wala maagizo yake kuhusu uendeshaji wa taasisi hizo hayasikilizwi.
Ukweli ni
kwamba, katika hali tuliyonayo, nchi maskini ni wabia chekechea kwa mashirika
makubwa ya kuhodhi ya kimataifa yanayotuzidi uwezo kwa kila hali.
Mashirika hayo yanayowakilisha Serikali za nchi mama, ni nguvu tosha kuweza
kupambana na serikali mwenyeji.
Ni
kwasababu hii matakwa ya mashirika hayo yataendelea kutawala uchumi bila
kujali kilio chetu kwa vile yanasaidiwa na nguvu ya fedha, siasa na
diplomasia za nchi mama. Kama asemavyo Reginald Mengi wa Makampuni ya
IPP, “Ukoloni safari hii hautakuja kwa mtutu wa bunduki, bali kwa kuteka
akili zetu”
Bila
kuelewa nini kilicho mbele, tunaweza kufurahia kujengwa kwa barabara za lami
nchini kwa fedha za misaada na mikopo kutoka nje; lakini ni kazi bure kama
juhudi hizi hazitaenda sambamba na juhudi za kuwezesha mwananchi wa kawaida
kuingia katika ulingo na kuwa mtumiaji wa barabara hizo katika kuinua maisha
yake.
Kwasababu
zisizofahamika, juhudi hizo hazipo kwa sasa. Barabara hizi si kwa
matumizi ya kusafirishia mazao ya wakulima walio wengi kutoka shambani, bali
ni kwa ajili ya biashara za wenye uwezo unaovuka mpaka wa nchi moja hadi
nyingine.
Vivyo
hivyo, hatuna viwanda vya kutosha (vingi tumeviua tukawa tegemezi) vya
kutengeneza bidhaa kutoa matumizi makubwa ya barabara hizi.
Tunachosema
ni kwamba bila kuwawezesha wakulima wawe washiriki wazuri katika shughuli za
uchukuzi, barabara hizi kwa sasa zitawanufaisha wafanyabiashara wachache wa
kigeni na wenyeji wenye uwezo, lakini deni la mkopo wa barabara hizi
litaendelea kulipwa na wakulima wasiozitumia.
Maendeleo,
(wakopeshaji wetu wanatuambia) ni kwa watu (si kuabudu miradi) kwa ajili ya
watu wenyewe; na kwamba maendeleo ya uchumi na maendeleo ya jamii hayawezi
kutenganishwa. Kwa hiyo mipango ya maendeleo ni lazima ianze na watu,
mahitaji yao , matarajio ya uwezo wa kuwaendeleza vinginevyo ni maendeleo
bandia.
Kwa
maneno mengine ni kwamba, mipango ya maendeleo katika nchi maskini kama
Tanzania lazima ianze na mahitaji muhimu ya wananchi kama vile maji, ardhi,
chakula, afya, makazi na elimu.
Kwa
bahati mbaya tunavipa vitu hivi kiti cha nyuma katika maendeleo; tunajali
miradi zaidi kuliko maendeleo ya watu, hasa wale wa vijijini. Aidha,
dhana ya “uchumi wa mitumbwi kuelea” haitufikishi mbali kwani wanaoifanya
bahari kujaa ndio hao hao wanaotoboa mitumbwi yetu ili, kwa hofu ya kuzama,
tuendelee kuwatetemekea na kuwasujudia.
Ni dhana
potofu ambapo kuipokea na kutumia ni sawa na kutaka kuvuka bahari kwa mtumbwi
uliotoboka. Kama alivyosema mwandishi mashuhuri wa riwaya, Ayi Kwei
Armah, katika kitabu chake “The beautiful ones are Not Yet Born” hapajatokea
watu wenye moyo wa kuwaokoa wengine isipokuwa wao wenyewe, sii hapo kale, sii
leo.
Tuige
ujanja na ujasiri wa ndege Eneke wa kitabu cha Mwanariwaya mkongwe barani
Afrika Chinua Achebe, “Things Fall Apart” aliyehofia uhai wake kwa kuzungukwa
na wawinda ndege na kusema; “kwa kuwa binadamu amejifunza kupiga shabaha bila
kukosa, nimejifunza kuruka bila kutua” (Since men have learnt to shoot
without missing, I have learnt to fly without perching)
Kwa kuwa
nchi tajiri na mashirika yake mumiani zimezigeuza nchi masikini uwanja wao wa
kupiga shabaha, hatuna budi kujifunza kuruka bila kutua, vinginevyo
tutaangamizwa. Na hili liwe changamoto kwa viongozi wetu.
© Right to 0718 086171 au
Email:kuniatley@yahoo.com na mmiliki wa kuninews.blogspot.com
|
Post A Comment: